Pan rzekł do Abrama: Wyjdź z twojej ziemi rodzinnej i z domu twego ojca do kraju, który ci ukażę. (Rdz 12,1)

וַיֹּ֤אמֶר יְהוָה֙ אֶל־אַבְרָ֔ם לֶךְ־לְךָ֛ מֵאַרְצְךָ֥ וּמִמֹּֽולַדְתְּךָ֖ וּמִבֵּ֣ית אָבִ֑יךָ אֶל־הָאָ֖רֶץ אֲשֶׁ֥ר אַרְאֶֽךָּ׃

Dixit autem Dominus ad Abram: Egredere de terra tua, et de cognatione tua, et de domo patris tui, et veni in terram, quam monstrabo tibi.

Iść (הלך hālak), czasownik ten w języku hebrajskim znaczy również „jechać”, „podróżować”, „posuwać się”, czy w sensie metaforycznym „postępować”, „zachowywać się”, „żyć”. Iść z kimś znaczy „towarzyszyć mu”, co w odniesieniu do Boga znaczy cieszyć się Jego opieką. W starożytnym Izraelu grupy nomadów żyły w ciągłej wędrówce, przemieszczając się z miejsca na miejsce w konkretnym celu, stąd z czasem czasownik הלך (hālak) nabrał także znaczenia „ukierunkować”, „orientować się”.
W dzisiejszym pierwszym czytaniu (Rdz 12,1-4), czasownik ten występuje dwa razy: na początku, kiedy Bóg zwraca się do Abrama z poleceniem „wyjdź (הלך hālak), proszę, z twojej ziemi rodzinnej…” (w. 1) a także w zakończeniu, kiedy narrator stwierdza, że „Abram udał się w drogę, jak mu Bóg rozkazał” (w. 4). Możemy więc powiedzieć, że czasownik ten tworzy w naszym tekście pewną inkluzję, ramy dla Słowa, jakie Bóg kieruje do Abrama. A co dzieje się w środku tej inkluzji? Bóg poleca Abramowi, aby wyszedł ze swej ziemi, ale dokąd? Cel jego wędrówki Bóg mu dopiero ukaże. Teraz ważne jest wyjście, pozostawienie dotychczasowego miejsca życia. Powiedzielibyśmy dzisiaj, że Abram ma wyjść ze swojej strefy komfortu i iść tam, gdzie Bóg mu wskaże. Wyjście związane jest też z obietnicą Boga, że uczyni z Abrama wielki naród. Obietnica wykraczająca poza wszelkie oczekiwania, ponieważ żona Abrama Sara była niepłodna i oboje byli w podeszłym wieku…, ale obietnicę swoją Bóg opatruje zapewnieniem błogosławieństwa. Autor nie opisuje reakcji Abrama, co on o tym wszystkim myśli, ale kończy stwierdzeniem, że „Abram udał się w drogę, jak mu Bóg rozkazał”.
W dzisiejszej Ewangelii (Mt 17,1-9) Pan Jezus wybiera spośród uczniów trzech i zabiera ich w drogę na wysoką górę Przemienienia…, z dala od wszystkich. Ich wyjście, wspinaczka, kryją w sobie cel, który uczniowie poznają dopiero na miejscu. Tam, mówi ewangelista, Jezus przemienił się wobec nich… Doświadczenie, którego żaden z nich nigdy wcześniej nie miał, a w przyszłości powróci w spotkaniu ze Zmartwychwstałym Panem.
Wyjście, wędrówka, wspinaczka do celu, kiedy jest odpowiedzią na wezwanie Boga, wymaga zaufania do Jego prowadzenia. On zna cel naszego wyjścia i wie, dokąd nas prowadzi. My po prostu możemy zrobić jak Abram i „udać się w drogę” (וַיֵּ֣לֶךְ אַבְרָ֗ם כַּאֲשֶׁ֙ר דִּבֶּ֤ר אֵלָיו֙ יְהוָ֔ה).

A wąż był bardziej przebiegły niż wszystkie zwierzęta lądowe, które Pan Bóg stworzył. On to rzekł do niewiasty: Czy rzeczywiście Bóg powiedział: Nie jedzcie owoców ze wszystkich drzew tego ogrodu? (Rdz 3,1)

וְהַנָּחָשׁ֙ הָיָ֣ה עָר֔וּם מִכֹּל֙ חַיַּ֣ת הַשָּׂדֶ֔ה אֲשֶׁ֥ר עָשָׂ֖ה יְהוָ֣ה אֱלֹהִ֑ים וַיֹּ֨אמֶר֙ אֶל־הָ֣אִשָּׁ֔ה אַ֚ף כִּֽי־אָמַ֣ר אֱלֹהִ֔ים לֹ֣א תֹֽאכְל֔וּ מִכֹּ֖ל עֵ֥ץ הַגָּֽן׃

Sed et serpens erat callidior cunctis animantibus terræ quæ fecerat Dominus Deus. Qui dixit ad mulierem: Cur præcepit vobis Deus ut non comederetis de omni ligno paradisi?

Przebiegły (עָרוּם ʽārûm), pochodzi od rdzenia ערם (ʽāram), którego znaczenie ujawnia charakter dwuznaczny: pozytywny („być inteligentnym”, „rozsądnym”, por. Prz 14,8) bądź negatywny („być podstępnym”, por. Joz 9,4), zależnie od kontekstu. Przymiotnik ten występuje w dzisiejszym pierwszym czytaniu na określenie węża, który „był bardziej przebiegły עָרוּם (ʽārûm) niż wszystkie zwierzęta lądowe, które Pan Bóg stworzył” (Rdz 3,1). Uczeni zastanawiają się, dlaczego autor tekstu wybrał właśnie węża? Według niektórych dlatego, że skrada się on podstępnie, żeby ukąsić upatrzoną ofiarę, według innych, ponieważ zabija swoim jadem, a jeszcze inni twierdzą, że ze względu na jego zdolność zmiany skóry. U proroka Amosa czytamy porównanie: „Jakby uciekał człowiek przed lwem, a trafił na niedźwiedzia; jakby skrył się do domu i oparł się ręką o ścianę, a oto ukąsił go wąż” (Am 5,19). Przed lwem, bądź niedźwiedziem, człowiek broni się, ponieważ widzi jego zamiary, a wąż godzi podstępnie, z ukrycia.

W spotkaniu z wężem, pierwsza para ludzka ulega jego inteligentnej propagandzie. Ewa daje się wciągnąć w podstępną dyskusję i ulega iluzji, jaką wąż przed nią roztacza. Nie mówi jej wprost, zjedz z tego drzewa, ale przedstawia jej perspektywę zrobienia tego, jako jedynej okazji nie do stracenia, aby poznać „dobro i zło” i tak stać się jak Bóg. Kiedy iluzja prysnęła, otwarły się im oczy i zrozumieli, że zostali oszukani, bo zobaczyli, że są „nadzy” (עֵירֻמִּים ʽērumîm). W języku hebrajskim brzmienie tego słowa tworzy bardzo interesującą grę słów, nawet jeśli pochodzi ono od innego rdzenia (ʽrh). Na czym ona polega? Otóż, przebiegły (עָרוּם ʽārûm) wąż obiecał im, że staną się jak Bóg, a oni, gdy przejrzeli na oczy zobaczyli, że są nadzy (עֵירֻמִּים ʽērumîm). Zamiast stać się jak Bóg, stali się jak wąż.

Dzisiejsza Ewangelia (Mt 4,1-11) ukazuje Jezusa kuszonego przez diabła na pustyni, aby użył swego Bożego Synostwa dla zaspokojenia własnych potrzeb i osiągnięcia sukcesu, jaki ten świat proponuje. Postawa Jezusa jest spokojna i zdecydowana. Zachowuje się On jak człowiek, który posiadł mądrość, zna iluzję podszeptów diabła, dlatego nie wchodzi z nim w dialog, czy polemikę, ale spokojnie kontruje go Słowem Bożym, a przy ostatniej próbie odrzuca zdecydowanie wołając: „Idź precz, szatanie!”. Dzięki znajomości i zaufaniu do Słowa Boga, Jezus pokonał kuszące podszepty: „jeśli jesteś Synem Bożym…” i okazał się Nim rzeczywiście.

Mów do całej społeczności Izraelitów i powiedz im: Bądźcie świętymi, bo Ja jestem święty, Pan, Bóg wasz! (Kpł 19,2)

דַּבֵּ֞ר אֶל־כָּל־עֲדַ֧ת בְּנֵי־יִשְׂרָאֵ֛ל וְאָמַרְתָּ֥ אֲלֵהֶ֖ם קְדֹשִׁ֣ים תִּהְי֑וּ כִּ֣י קָדֹ֔ושׁ אֲנִ֖י יְהוָ֥ה אֱלֹהֵיכֶֽם׃

Loquere ad omnem cœtum filiorum Israel, et dices ad eos: Sancti estote, quia ego sanctus sum, Dominus Deus vester.

Święty (קָדוֹשׁ qāḏôš), przymiotnik ten w języku hebrajskim pochodzi od rdzenia qdš, w którego etymologii źródłem był rdzeń o znaczeniu „ciąć, rozdzielać, odseparować”. Przymiotnik ten służy do określenia aspektów kultu i jego przedmiotów świętych, czyli konsekrowanych. Greckie tłumaczenie tego słowa brzmi ἅγιος (agios). W Starym Testamencie przymiotnik קָדוֹשׁ (qāḏôš) najczęściej występuje w Księdze Kapłańskiej (152 razy). 

Dzisiejsze pierwsze czytanie pochodzi właśnie z tej Księgi (Kpł 19,1-2;17-18), a jego centrum jest wezwanie Izraela do świętości: „Pan powiedział do Mojżesza: Przemów do całej społeczności Izraelitów i powiedz im: Bądźcie świętymi, bo Ja jestem święty, Pan, Bóg wasz!”. Ciekawym jest jednak fakt, że po tym wezwaniu nie ma listy rytualnych wskazań, ale wskazówki etyczne dotyczące tego, co dzieje się w sercu człowieka, typu: „Nie będziesz żywił w sercu nienawiści do brata …, nie będziesz szukał pomsty …, ale będziesz miłował bliźniego jak siebie samego. Ja jestem Pan!”. Wskazówki, jakie Bóg daje Izraelowi wyjaśniają znaczenie wezwania: „Bądźcie święci…!”. Wydaje się, że nie chodzi o stan świętości, ale po prostu o postępowanie zgodne z Panem, a więc o miłość bliźniego ze względu na Boga, na relację z Nim. 

Bardzo podobne słowa padają w dzisiejszej Ewangelii z ust Pana Jezusa (Mt 5,38-48): „Bądźcie więc i wy doskonali, jak doskonały jest Ojciec wasz niebieski”. Istnieje pewna różnica w wyrażeniu „doskonali”, którym nie jest greckie ἅγιος (agios), czyli hebrajskie קָדוֹשׁ, ale greckie τέλειος (teleios), co znaczy „pełny”, „kompletny”, „doskonały” i „dojrzały”. Do obydwu tekstów pięknie nawiązuje św. Piotr w swoim pierwszym liście, gdy mówi: „Bierzcie za przykład Świętego, Tego, który was powołał. Bądźcie święci, jak On – do czegokolwiek przyłożycie rękę” (1P 1,15).

Ty po to dałeś swoje przykazania, aby przestrzegano ich pilnie. (Ps 119,4)

אַ֭תָּה צִוִּ֥יתָה פִקֻּדֶ֗יךָ לִשְׁמֹ֥ר מְאֹֽד

Tu mandasti mandata tua custodiri nimis.

Przestrzegać (שָׁמַר šāmar), w hebrajskim rdzeń šmr znaczy „chronić”, „doglądać”, „opiekować się”, „pilnować”, „trzymać straż”, „strzec”, „przestrzegać”, „zachowywać”, „czynić coś dokładnie, wiernie”. W Starym Testamencie czasownik ten jest bardzo drogi tradycji deutoronomistycznej i tekstom zależnym od niej. Najczęstszym podmiotem czasownika שָׁמַר (šāmar) jest człowiek, zarówno jako indywiduum, jak i kolektyw, ale może nim być zarówno Bóg, jak i Jego posłaniec. Natomiast dopełnieniem tego czasownika może być jakieś dobro lub cenna rzecz.

W Liturgii dzisiejszej שָׁמַר (šāmar) występuje w Psalmie responsoryjnym (Ps 119) i w niewielu wybranych wersetach pojawia się wiele razy, dlatego przykuwa uwagę. Psalmista wyraża pragnienie troszczenia się שָׁמַר (šāmar), czyli zachowywania przykazań, ustaw, słów i Prawa danego człowiekowi przez Boga, dlatego modli się prosząc Go: „Otwórz moje oczy, abym podziwiał Twoje Prawo… ucz mnie, bym przestrzegał Twego Prawa i zachowywał je całym sercem”. Widać bardzo jasno, że nie chodzi o formalne dostosowanie się do jakiegoś kodeksu przepisów, ale o relację miłości do Boga, o docenienie Jego mądrości, jaka wyraża się w Jego wskazówkach, jakimi są przykazania. Podziw dla Boga wyraża się właśnie w tym strzeżeniu, trosce i czuwaniu, wręcz strzeżeniu Jego Prawa, jak czegoś cennego.

Jezus w dzisiejszej Ewangelii (Mt 5,17), podobnie jak Psalmista, idzie wprost do sedna sprawy zachowywania Prawa, które On „nie przyszedł znieść, ale wypełnić”. Według Niego prawdziwe wybory człowieka nie dokonują się na zewnątrz, przez czyny, ale w sercu. To tam rozstrzygamy nasze dylematy a czyny są wyrazem tego, w czym sobie upodobamy. Jak mówi Mądrość Syracha: Bóg „położył przed tobą ogień i wodę, po co zechcesz wyciągniesz rękę. Przed ludźmi życie i śmierć, co ci się spodoba, to będzie ci dane” (Syr 15,16-17).

Wtedy twoje światło wzejdzie jak zorza i szybko rozkwitnie twe zdrowie. Sprawiedliwość twoja poprzedzać cię będzie, chwała Pańska iść będzie za tobą. (Iz 58,8)

אָ֣ז יִבָּקַ֤ע כַּשַּׁ֨חַר֙ אוֹרֶ֔ךָ וַאֲרֻכָתְךָ֖ מְהֵרָ֣ה תִצְמָ֑ח וְהָלַ֤ךְ לְפָנֶ֨יךָ֙ צִדְקֶ֔ךָ כְּבֹ֥וד יְהוָ֖ה יַאַסְפֶֽךָ

Tunc erumpet quasi mane lumen tuum, et sanitas tua citius orietur, et anteibit faciem tuam iustitia tua, et gloria Domini colliget te.

Chwała (כָּבוֹד kāḇôḏ), w języku hebrajskim pochodzi od rdzenia kbd, który w sensie fizycznym znaczy „ciężar”, w sensie przenośnym zaś „wagę czy ważność”, „znaczenie”, „sławę”, „dumę”, „wspaniałość”, a w sensie duchowym „cześć” i „chwałę”. Warto zauważyć, że od rdzenia kbd pochodzi rzeczownik kābēd („wątroba”). Wątroba wraz z sercem były uważane za najważniejsze organy ciała. W przekładzie na grecki, LXX używa koherentnie słowa „δόξα” czyli „chwała”. W Starym Testamencie oprócz powyższych znaczeń można zauważyć jeszcze użycie słowa כָּבוֹד (kāḇôḏ) w sensie „potęgi i władzy”.

W pierwszym czytaniu dzisiejszych czytań niedzielnych (Iz 58,7-10), prorok zachęca nas do dyspozycyjności dla innych: „dziel swój chleb z głodnym, do domu wprowadź biednych tułaczy, nagiego, którego zobaczysz, ubierz i nie odwracaj się od współziomków”. Jaki związek ma słowo כָּבוֹד (kāḇôḏ) – „znaczenie i chwała” z tą zachętą? Ogromny, ponieważ „znaczenie i chwała” są według proroka Izajasza efektem takiej dyspozycyjności dla drugich: „Wtedy twoje światło wzejdzie jak zorza i szybko rozkwitnie twe zdrowie. Sprawiedliwość twoja poprzedzać cię będzie i chwała כָּבוֹד (kāḇôḏ) Pańska iść będzie za tobą”. Zauważmy jednak drobny szczegół, że prorok mówi o naszym „świetle”, „zdrowiu” i „sprawiedliwości”, ale chwała, która za nami idzie nie jest nasza – to chwała Pana. Jeśli Jego chwała idzie za nami to znaczy, że my ją wprowadzamy w świat. My naśladujemy Boga w Jego hojności, a Jego chwała nas strzeże…, bo idzie w ślad za nami.

W dzisiejszej Ewangelii (Mt 5,13-16), natomiast, greckie słowo „δόξα” użyte jest w formie czasownikowej, a więc „chwalić” (δοξάζω). Mateusz mówi, żeby nasze światło tak świeciło przed ludźmi, aby widząc nasze dobre czyny „chwalili Ojca, który jest w niebie”.